آشنایی با بانک های مرکزی
بانک مرکزی یک نهاد مالی است که کنترل ممتازی بر تولید و توزیع پول و اعتبار برای یک کشور یا گروهی از کشورها دارد. در اقتصادهای مدرن، بانک مرکزی معمولاً مسئول تدوین سیاست پولی و تنظیم گر بانک های دیگر است.
بانک‌های مرکزی ذاتاً مؤسساتی غیر بازاری یا حتی ضد رقابتی هستند. اگرچه برخی از بانک‌های مرکزی ملی شده‌اند، اما بسیاری از بانک‌های مرکزی سازمان‌های دولتی نیستند و به همین دلیل اغلب از نظر سیاسی، مستقل شناخته می‌شوند. با این حال، حتی اگر بانک های مرکزی به طور قانونی تحت مالکیت دولت نباشند، امتیازات آنها توسط قانون ایجاد و حمایت می شود.
ویژگی مهم یک بانک مرکزی – وجه تمایز آن از سایر بانک ها – وضعیت انحصاری قانونی آن است که به آن امتیاز انتشار اسکناس و پول نقد را می دهد. بانک های تجاری خصوصی فقط مجاز به صدور بدهی های مطالبه ای مانند سپرده های چک هستند.
اگرچه وظایف بانک‌های مرکزی بسته به کشورشان طیف گسترده‌ای دارد، اما وظایف بانک‌های مرکزی (و توجیه وجود آنها) معمولاً در سه حوزه است.
اول، بانک‌های مرکزی عرضه پول ملی را کنترل و دستکاری می‌کنند: انتشار ارز و تعیین نرخ بهره برای وام‌ها و اوراق قرضه.
به طور معمول، بانک های مرکزی برای کاهش رشد و جلوگیری از تورم، نرخ بهره را افزایش می دهند. آنها این کار را انجام می دهند تا رشد، فعالیت صنعتی و هزینه های مصرف کننده را تحریک کنند و از این طریق سیاست های پولی را برای هدایت اقتصاد کشور و دستیابی به اهداف اقتصادی مانند اشتغال کامل مدیریت می کنند.
اکثر بانک های مرکزی در جهان امروزه نرخ های بهره را تعیین می کنند و سیاست های پولی را با دنبال کردن تورم هدف 2 تا 3 درصدی در سال انجام می دهند.
دوم، آنها بانک‌های تجاری را از طریق الزامات سرمایه، الزامات ذخیره (که تعیین می‌کند بانک‌ها چقدر می‌توانند به مشتریان وام بدهند، و چقدر پول نقد باید در اختیار داشته باشند) و ضمانت‌های سپرده و ابزارهای دیگر، قانونگذاری می‌کنند. آنها همچنین برای بانک های یک کشور و دولت آن وام و خدمات ارائه می دهند و ذخایر ارزی خارجی را مدیریت می کنند.
در نهایت، بانک های مرکزی همچنین به عنوان یک وام دهنده اضطراری برای بانک های تجاری و سایر موسسات در آستانه ورشکستگی و گاهی اوقات حتی یک دولت عمل می کنند. برای مثال، با خرید تعهدات بدهی دولت، بانک مرکزی یک جایگزین جذاب سیاسی برای مالیات در زمانی که دولت نیاز به افزایش درآمد دارد، ارائه می‌کند.
بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران
بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران نیز از سال 1339 کار خود را در حوزه نظارت و سیاست گذاری در زمینه واحد پولی کشور و بانکداری اغاز کرد و تمامی سیاست گذاری ها در راستای حفظ ارزش پول کشور، چاپ پول و نظارت بر تمامی خدمات مالی بر عهده بانک مرکزی است. وظایف ونقش های بانک مرکزی ایران نیز مانند سایر بانک های مرکزی دنیا می باشد. از جمله ی آنها:
- حفظ ارزش پولی کشور در داخل و خارج
- چاپ پول و ضرب سکه
- نظارت و تعیین قوانینی که باعث ورود یا خروج پول می شود.
- تنظیم قوانین برای بانک های تجاری و نظارت بر اجرای آن
- نمایندگی دولت در سازمان های مالی و بین المللی
- اعمال سیاست های لازم برای کنترل تورم یا رکود در کشور
درباره ی مورد آخر می توان این چنین توضیح داد که بانک مرکزی در دوره های مختلف و بسته به شرایط موجود، اقدام به اجرای سیاست های انبساطی و انقباضی می نماید.
سیاست انبساطی در زمان های رکود اجرا می شود. به این صورت که با تزریق پول در کشور و بالا بردن قدرت خرید مردم، تولید کننده به تولید بیشتر ترغیب شده که می تواند باعث کاهش بیکاری می شود. اجرای این سیاست از طرفی نیز می تواند باعث خرید های افراطی و افزایش بیش از حد تقاضا شود. همین موضوع می تواند سبب شود که قیمت ها افزایش یابد و تورم ایجاد شود. یکی از راه های اجرای سیاست انبساطی، کاهش نرخ بهره است که در نتیجه مردم پول های خود را از بانک ها خارج می کنند و حتی به وام گرفتن نیز تشویق می شوند.
از سوی دیگر سیاست های انقباضی در زمان های تورم اجرا می شود. به این صورت که بانک مرکزی با جمع کردن پول در گردش جامعه، باعث می شود که تب و تاب افزایش قیمت ها اندکی فروکش کند. بدین منظور، بانک مرکزی با افزایش نرخ بهره، مردم را تشویق می کند که پول های خود را به بانک ها بسپارند و در نتیجه پول از گردش حذف می شود.
